“Ličnost prote Subotića vezana je za sva važnija događanja u Bosanskoj Krajini. Pošto je danas Vidovdan, vratićemo se u 1914. godinu, na dan atentata, kada je na velikom sletu Sokola učestvovao prota Subotić predvodeći gradiške Sokole i Pobratime. Po svoj prilici Subotić je bio taj koji je sa improvizovane pozornice zamolio sokolaše da se u miru raziđu. Mada, u srcu mu je, kao bundžiji sigurno bilo milo zbog ubistva mrskog vladara. Ispostaviće se da je Vidovdan početak golgote za porodicu Subotić, jer te godine umire protin otac, a sam završava u apsani.

Učesnik sleta Marko Čikić iz Grbavaca (devedesetogodišnjak) priča da je to bio veliki skup sa više hiljada Sokola i pobratima iz cijele Bosne i Hercegovine, da su mu prisustvovali i Sokoli iz Čehoslovačke, da su učesnici u dvojnim redovima, pod barjacima, uz muziku i sokolske pjesme, prošli Banja Lukom i da ih je pozdravilo mnoštvo građana i seljaka iz okolnih mjesta. Poslije defilea društva su se okupila kod gradske crkve na ručku. Tu su držani govori i pozdravi. Kad je poslije ručka, kako je bilo predviđeno, trebalo poći na Banjalučko polje radi izvođenja sletskih vježbi, iznenada je iz Sarajeva stigla vijest da je ubijen prestolonasljednik Franjo Ferdinand. Tada im je pop Dušan Subotić, u ime gradiških društava, objasnio da je slet završen, da se barjaci saviju, da Sokoli pođu svojim kućama što prečim putem, bolje pješice nego vozom, jer je nastala teška situacija. Sokoli i pobratimi su savili barjake, zabrinuti, ali u duši veseli, te napustili Banja Luku. Pobratimi iz Grbavaca, Turjaka, Kojevaca i Podgradaca krenuli su pješke preko Ivanjske za svoja sela. Do Ivanjske su nosili barjake savijene, a od Ivanjske su ih opet razvili i uz pratnju truba zapjevali sokolske pjesme. Iz sela Šimića neko ih odmah prijavi žandarmerijskoj stanici u Turjaku, vakmajstoru Jukiću. Sjutradan su u Grbavce došli žandari i otjerali Lazara Bavrlića, predsjednika udruženja, i Ostoju Zrnića barjaktara…

Vidov-dan, dan tužnih uspomena i najljepših nada, osvanuo je 1914. god. lep i vedar, a Banja Luka je imala svečan izgled, sva u cveću, ćilimima i barjacima. Sokolska muzika u prvo svanuće budi i poziva građane, da pohitaju na svečanosti, jer se toga dana održava sokolski slet Sokolske Župe banjalučko-bihaćke, do tada najveći slet u Bosanskoj Krajini, a možda i u celoj Bosni.

Banja Luka sva vri i šareni se, izmešale se sokolske odore sa veselim odelima Pobratima iz Bos. Gradiške i sa šarenom nošnjim seoskog sveta, koji se toga dana slegao u Banja Luku sa svih strana Bos. Krajine.

Sokolska srca veselo kucaju, što vide nepregledne mase sveta i gostiju, koje im daju potstreka i snage u radu i što im je lep dan dao mogućnost da polože račun o svom godišnjem radu.

Još pre sunca počela su sokolska takmičenja pod rukovodstvom brata Dr Ljubomira Popovića, i pre i posle svetskog rata, vođe Sokolske Župe i Sokolskog društva u Banjoj Luci. Održan je u srpsko-pravoslavnoj crkvi svečani pomen kosovskim herojima, na kome je činodejstvovao i patriotski govor održao Visokopreosvećeni Gospodin Mitropolit Vasilije i kroz Banju Luku je prošla povorka Sokola, Pobratima, svih banjolučkih društava, seljačkog sveta i gostiju prolazila je već pored ‘Crkvene kuće’, a kraj joj je bio negde kod današnje ‘Divizije’. Održano je nekoliko patriotskih govora, a iza toga je nastupila pauza do javne vežbe, koja se imala održati u 16 sati u prostranoj porti srpsko-pravoslavne crkve ispred osnovne škole.

Veselo iskićene tribine i vežbalište bile su već pune sveta, vođa brat Dr LJ. Popović već je svrstao Sokole, Pobratime, naraštaj i školsku sokolsku decu i samo čekao na određeni čas, pa da sa njima svečanim maršem pozdravi goste. I baš u tome momentu, u 16 sati, stiže vest o sarajevskom atentatu i najstrožije naređenje, da se sletske svečanosti obustavljaju, da se tribine odmah sruše, svi tragovi sleta smesta zbrišu i da trobojne zastave zamene crne.

Sve je ućutalo i zadrhtalo, predosećalo se da nastupaju mučni i teški dani, no instinktivno se takođe predosećalo, da će ti dani dovesti do pet stotina godina isčekivane slobode, koja je konačno i zasjala. Mučni i teški dani trajali su dugo, pune četiri godine dana. Sokoli, jer su izvršili svoju nacionalno revolucionarnu akciju, proganjani su, zatvarani, streljani i vešani, no zato je predratno naše Sokolstvo ponosno i stoji visoko uzdignutog čela, a današnje Sokolstvo sa najvećim pijetetom klanja se tim žrtvama, jer je iz njihovog velikog dela njihovog stradanja nikla sloboda i jedninstvena naša država pod žezlom dinastije Karađorđevića, u kojoj je nama u Banjoj Luci omogućeno, da mesto sokolane u razredu stare srpske osnovne škole, gde je kasnije bila kafana Majkić, a sada se nalazi Banska uprava i gde su se vežbači mogli jedva ispraviti i ruke ispružiti, imamo danas velelepni Sokolski dom.

Po svoj Evropi, pa i preko granica starog sveta, saznalo se još do podne toga dana, šta se u Sarajevu dogodilo, jedino Banja Luka to nije saznala do 16 sati, pa su stoga do tog časa mogle teći sokolske svečanosti nepomućeno i održan je određeni deo programa.

Tadanji banjolučki okružni načelnik Miler otišao je toga dana u lov i imao se vratiti pred 16 sati, da prisustvuje, kako je javio, velikoj sokolskoj javnoj vežbi.

Okružno načelstvo bilo je još do podne šifrovanim brzojavima obavešteno o sarajevskom atentatu, no kako šifrovane brzojave nije smeo niko drugi otvarati ni dešifrirati, nego lično okružni načelnik, to su oni ležali na njegovom stolu do njegovog povratka iz lova pred 16 sati i tako je Banja Luka tek u to doba, možda zadnja u Evropi, saznala za ubistvo austro-ugarskog nasledničkog para u Sarajevu.”

Pratite ”Micro mrežu”: