Početak ideje o stvaranju logora.
Još u proljeće 1941. godine u NDH rađa se ideja o stvaranju zatvora u kome bi se nalazili svi oni koji su osuđeni na smrtnu kaznu zbog uvrede časti i interesa hrvatskog naroda i opstanka NDH. Pored ovih odredbi,uslijedile su još neke ,kao na primjer: Zakonska odredba o rasnoj pripadnosti i Zakonska odredba o zaštiti arijske krvi i časti hrvatskoga naroda i druge.
Logor Jasenovac osnovan je u avgustu mjesecu 1941. godine,na mjestu gdje se nalazila ciglana čiji je vlasnik bio Srbin Lazar Bačić, čija je imovina konfiskovana, i sačinjavalo ga je više manjih i 5 glavnih kampova, a glavni ustaški funckioner koji je kontrolisao rad logora bio je Vjekoslav ”Maks” Luburić.
Glavni kampovi bili su: Kamp i Bročice, Kamp II Krapje, Kamp III Ciglana, Kamp IV Kožara, Kamp V Stara Gradiška.
Stradanja
Ovaj logor služio je za mnoga mučenja i zvjerska ubistva kako političkih neisomišljenika i ratnih zarobljenika, tako i nedužnih ljudi, prije svega djece, žena i staraca prije svega Srpske nacionalnosti Potkozarskih opština i zapadne Slavonije.
Prema procjenama i različitim izvorima broj žrtava u logoru procjenjuje se od 83.000 (prema hrvatskim istoričarima) do 600, odnosno 700 hiljada Srba, Jevereja, Roma, hrvatskih antifašista i drguih (prema jugoslovensko-srpskim izvorima i prema jevrejskim centarima Šimon Vizental iz Los Anđelesa i Jad Vašem iz Izraela).
Početak konačnog proboja u noći sa 21. na 22. april 1945. godine
Prilikom Prve banjalučke operacije 1943. – 1944. godine, u kojoj je u jednom trenutku Gradiška čak bila oslobođena, velike probleme slavonskim partizanima zadale su jake ustaške snage u selu Donji Varoš koji su ovaj pokušaj oslobađanja logora ugušili u krvi.
Svaki sledeći pokušaj je bio manjih razmjera i bezuspješan sve do 21. aprila 1945. godine. Pošto se nazirao sami kraj rata i već se poznavao ishod istog, Maks Luburić je dao naredbu streljati oko 700 žena 21. aprila.
Uvidjevši šta se dešava, da su oni sledeći, 1073 muškarca, od kojih njih oko 600 usudilo se izvršiti su proboj logora u noći sa 21/22 april. Ovaj proboj preživjelo je svega njih 106, dok su ostali ubijeni. U noći sa 2/3 maja 1945. godine, u napušten i srušen logor ulaze streljačke čete 1. bataljona 4. srpske brigade 21. srpske divizije Jugoslovenske armije.
Obilježavanje i spomen obilježje
Svake godine 22. aprila, kako u Jasenovcu tako i u Donjoj Gradini kod Kozarske Dubice, okupi se veliki broj boraca NOR-a, antifašta, članovi familije poginulih i nestalih logoraša, mnoge politčke i vjerske delegacije i drugih.
Na sjećanje na žrtve koncentracionog logora Jasenovac, u Jasenovcu podinuto je spomen obilježje ”Kameni cvijet” 1966. godine, čiji je autor bio beogradski arhitekt Bogdan Bogdanović.
